चासोक तङ्नाम र यसका प्रभाव

भूपेन्द्र खुदाङ लिम्बू
चाडपर्वहरू सामाजिक सद्भाव र रीतिथिति संस्कार संस्कृति निरन्तरताको द्योतक हुन् । सबै चाड समय, मौसम परिवर्तन, ऋतु परिवर्तन अनुसार आफ्नै रीतिथितिबाट मान्ने प्रचलन पाइन्छ । खास गरेर लिम्बू समुदाय बसोवास गर्ने पूर्वी नेपाल लिम्बूवान क्षेत्र र हाल आएर विभिन्न क्षेत्रमा बसोवास गर्ने लिम्बू जातिले सामूहिक रुपमा चाडपर्व मान्दै आएका छन् । लिम्बू जाति आफ्नै मौलिक संस्कृति र संस्कार विविधताले सम्पन्न जाति हो । लिम्बू जाति प्रकृतिक पूजक हुन् । हाल विभिन्न पेशा र जीवनशैली अपनाए ता पनि मुलतः लिम्बू चाडपर्व कृषिमा आधारित छन् । ऋतु परिवर्तन सँगसँगै खेतीपाती र जीवनयापनमा पर्ने असर र फेरबदलमा लिम्बू चाडपर्वका

अर्थ झल्कन्छ ।
लिम्बू समुदायले महान चाडको रुपमा मान्दै आएको चाड हो चासोक तङ्नाम । चासोक तङ्नाम (न्वागी) पूजा उधौली याममा बालीनाली भित्राउने बेलामा सम्पन्न गरिन्छ । चासोक तङ्नामलाई लिम्बू भाषामा न्वागी पनि भनिन्छ । मुन्धुममा चासोक पूजाको उत्पत्तिका सम्बन्धमा सविस्तार वर्णन पाइन्छ । किरात याक्थुङ चुम्लुङले २०५९ सालमा प्रकाशित गरेको किरात चाड एक परिचय पुस्तकमा उल्लेख अनुरुप मुन्धुमअनुसार कृषियुग शुरु हुनुअघि लिम्बूहरूका आदिम पूर्खा सावा येत्हाङहरूले कन्दमूल काँचै खाएर जीवनयापन गर्दथे, जसले गर्दा उनीहरू कुपोषण र अनेक रोगव्याधीको शिकार हुन्थे । यी समस्या समधानको विकल्प खोजीमा सर्वशक्तिमान तागेरानिङवाभु माङसँग प्रर्थना गर्दथे । यही प्रार्थनाले गर्दा नै उनीहरूले पेना÷माङदःक(कोदो), परामा (कोदोसँग उम्रने फल्ने), ताक्मारु (घैया), तुम्री (जुनेलो) आदि बीउविजन तागेरानिवाभु माङले उपलब्ध गराई दिए । त्यसैलाई छरपोख गरी उब्जाएर खानु भन्दा अगाडि माङलाई चडाउने प्रचलन बसाले, यसैलाई चासोक (न्वागी)पूजा भनियो भन्ने पाइन्छ । मनुष्यलाई खेतीपाती सिकाउने देवीका रुपमा येत्हाङका चेला सिबेरा एःक्थुक्मा हुन् भनी लिम्बूजातिले मान्दछन् । यीनै माङ र तागेरानिवाभु माङलाई अन्नबाली पाकेपछि चढाएर मात्र ग्रहण गर्ने परम्परा रहिआएको पाइन्छ । आफूले लगाएको बालीनाली पाकेपछि माङहरूलाई चढाएपछि खाने र रमाउने चाडको रुपमा लिइएको पाइन्छ । सम्पूर्ण देवीदेवता तथा प्रकृतिको पूजा गर्ने क्रममा तीनराते धार्मिक अनुष्ठान (तङसिङ) पनि गर्ने गरिन्छ ।

यसखेर लिम्बू समुदाय बसोबास रहेको लिम्बुवानको माथिल्लो पहाडी क्षेत्रको बारी नै भरि पैंयू फुलेको छ । यसरी पैँयू फुलेको समयलाई किरात लिम्बूहरूले उधौली याम (दक्षिणायन) सुरु भएको सङ्केतको रुपमा मान्छन् । उधौली सुरु भएपछि माछा, चराचुरुङ्गी दक्षिणतिर लाग्दछ । खास गरेर जाडो छेक्नलाई यसो गरिएको हो भन्ने गरिन्छ । सोहि समयमा पहाडि भागको माथि खर्कतिर लगिएको गाईगोठहरू पनि तल बस्तितिर झारिन्ने गरिन्छ । पहिला घरघरमा न्वागी तथा चासोक पुजा गरि रमाउने लिम्बू समुदायले हाल आएर सामुहिक रुपमा यसलाई महान उत्सवको रुपमा मान्दै आएको छ । लिम्बू समुदाय रहेको लिम्बुवान बाहेक काठमाडौँ उपत्यका तथा विदेशमा समेत यसलाई सामुहिक पुजा तथा खुसियाली मनाउदै आएको छन् । वर्षमा एक पटक आउने यो पर्वमा खुसियाली साटासाट गर्ने तथा वर्षभरी भेट नभएको आफ्न्तजन तथा साथिभाइहरूसँगको भेटघाटको अवसर मानिन्छ । यस्तै यो अवसरमा विभिन्न मेलाको आयोजना गरी शुभकामना आदानप्रदान तथा मौलिक गीतसङ्गीत सहितको सांस्कृतिक कार्यक्रम, (यालाङ, केलाङ)धान तथा च्याब्रुङ नाच पनि नाचिन्छ ।
यसरी मनाईने किरातहरूको महान चाड तथा राष्ट्रिय पर्व लिम्बूहरूले उधौलीलाई चासोक तङ्नामको रुपमा मान्छन् भने अन्य किरात वंशका शाखाहरूमध्ये राईले उधौली साकेला, याक्खाले चासुवा, सुनुवारले फोलष्याँदरको रुपमा मान्ने गर्दछन् । नेपाल सरकारले यस राष्ट्रिय चाड चासोक तङ्नाम अर्थात मङ्सिर पूर्णिमाका दिन सार्वजनिक विदा २०५८ सालदेखि दिँदै आएको छ । सबै चाडपर्वहरूको आफ्नै महत्व रहेको हुन्छ । यस पर्वले राष्ट्रमा मेलमिलाप तथा भाइचाराको सम्बन्ध स्थापित गरेको छ । यसलाई सही रुपमा ग्रहण गरी मान्ने, मनाउने निरन्तरता दिनु आजको दायित्व हो । चाडपर्व सही रुपमा अगाडि नबढेमा मौलिक चाडहरू माथि विकृति विसङ्गति हावी नहोला भन्न सकिन्न । आफ्नो पहिचान मौलिक रीतिरिवाज, संस्कार, कला संस्कृति, भेषभूषा, भाषा, लिपि आदिले सम्पन्न छन् लिम्बूजातिहरू । अहिले मौलिक कला संस्कृतिहरू जस्तै यालाःङ (धाननाच), केलाःङ (च्याब्रुङ नाच) स्टेज कार्यक्रम हुन पुगेको छ । जुन कलाकारले मात्र नाच्न र गाउन सक्छन् । यसको अर्थ आज स्टेजमा भएको चिज भोलि सङ्ग्राहलयमा नपुगोस् यसैले लिम्बूजन्य सामाजिक सङ्घ–संस्थाहरू सामाजिक जागरण, अभियानमार्फत् कला संस्कार, संस्कृतिको कार्यक्रमहरू लिम्बू समुदायमा लगेर यी विषयवस्तुको बारेमा जानकार बनाउन आजको आवश्यकता बनेको पाइन्छ । आधुनिकताको नाममा संस्कार, संस्कृतिहरू लोप हुने अवस्था पुगेकोले सचेत हुन जरुरी छ । यसरी नै हाम्रो मौलिक चाडपर्वहरूको पनि संरक्षण, सम्बद्र्धन, व्यवस्थापन गर्दै निरन्तरता दिइएन भने मौलिक परम्पराहरू लोप हुनेछ । कुनै पनि चाडपर्वहरू सामाजिक चलन तथा समयको परिवर्तनसँग सम्बन्धित ग्रहण गर्ने र मान्ने मनाउने शैलीहरू परिवर्तन भएता पनि पहिचान झल्कनु पर्दछ ।

Posted in: