संविधान निर्माण गर्दा खेल्नुपर्ने मुख्य भूमिका

निधिरत्न अधिकारी

नेपाली जनताको जनसंविधान लेख्नका लागि नै हो भनेर २०५२ सालदेखि २०६२ सालसम्म नेपाली जनताले सामन्तवादी राज्य व्यवस्थाको विरुद्धमा हतियार उठाए । यसको नेतृत्व तत्कालीन नेकपा माओवादीले ग¥यो । संवैधानिक राजतन्त्रको आड लागेर नेपाली कांग्रेस नेकपा एमाले र अन्य साना पार्टीहरू मिलेर प्रजातन्त्र नामधारी शासन चलाइरहेका थिए । २०४६ सालपछि प्राप्त नेपाली जनताको बलिदान त्यागबाट प्राप्त प्रजातन्त्रले यदि जनताको संविधान जनताकै नाममा गरिने राष्ट्रको भौतिक समृद्धि थियो भने तत्कालीन नेकपा माओवादीले १० वर्षसम्म चलाएको जनयुद्धबाट २० औं हजारको बलिदान, हजारौं वेपत्ता र अङ्गभङ्ग हुनुपर्ने बाध्यता यो बुद्धको जन्मस्थल, तपोभूमि शान्तिभूमिमा निम्तिने थिएन । यो कुरा हामी सारा नेपाली र विश्व जनसमुदाय, सरकारलाई प्रष्ट थाहा छ । संयुक्त राष्ट्रसंघको नेतृत्वमा पठाएको अनमिन साक्षी बसेर नेपाली माओवादीले चलाएको जनयुद्ध यो कुनै खेलाँची, कसैको लहडमा, कसैको व्यक्तिगत सम्पत्ति जफत गर्न चलाएको युद्ध होइन, नेपाल जनताले सदियौंदेखि आफ्नो सम्पूर्ण अधिकार प्राप्त गर्न गरेको बलिदान जनता र देशको पूर्ण समृद्धिको लागि हो रहेछ भनेर प्रमाणित गर्न साक्षी बसेको कुरा नेपाली राजनीतिको रातो खातामा टिपोट भई सकेको छ । यसैको आडमा रहेर नेपाली जनताको पूर्ण अधिकार प्राप्त गर्न र नेपाली धर्तीको सर्वाङ्गिण विकास गर्ने गरी वृहत शान्ति सम्झौता भयो । त्यसको आडमा धेरै नेपाली राजनीति भित्र पटक–पटक धेरै बुँदे समझदारी भए । सहमतिहरूमा सबै पक्षबाट आफ्नो प्रतिबद्धता जाहेर भयो । यसैलाई मूल आधार बनाएर नेपाललाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रभित्र रहेर संविधानसभाको निर्वाचन गर्ने भन्ने सबै राजनीतिक पक्षहरूको बीचमा सहमति भयो । त्यसपछि २०६४ साल चैत्र २८ गते नेपालमा ऐतिहासिक संविधानसभाको निर्वाचन भयो । जुन निर्वाचनले नेपाल र नेपालीको समृद्धशाली बन्ने भूमिका खेल्दथ्यो । किन यसको महत्व यत्रो थियो भने राजा र रैतिको नाता–राजतन्त्र र जनताको बीचमा थियो । राजतन्त्रलाई थोरै बङ्ग्याएर प्रजातन्त्ररुपी आडमा देश चलाउँछौं भन्ने संसदवादी दलहरू काठमाडौं वरिपरिमात्र मस्त थिए । यही अदुरदर्शिताले गर्दा नेपाल विश्वकै कङ्गाल मुलुक बन्न पुगेको यथार्थ लुकाउन सकिँदैन । यसैको कारणले २० औं हजार नेपालीको रगत यो धर्तीमा बग्यो । यही परिणामले नेपाली जनताको पूर्ण अधिकार प्राप्त गर्न हिमाल, पहाड, तराईमा बसोबास गर्ने सबै नेपाली जनताको मौलिक संविधान निर्माण गर्नु ऐतिहासिक माग र आजको आवश्यकता थियो र छ । यो मुद्दा सबैले स्वीकार गरिसकेको कुरा हो । तर संविधानसभा निर्वाचन भएको ६ वर्षमा पनि तोकिएको समयमा संविधान निर्माण हुन सकेन । अन्ततः संविधान नलेखी संविधानसभाको विघटन हुन पुग्यो । यसरी फेरि पनि नेपाली राजनीतिले नेपाली जनतालाई धोका दियो, अन्तर्घम ग¥यो । संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा र संविधानसभाको निर्वाचनबाट नेपाली जनताको जन संविधान निर्माण हुनुपर्छ, लेखिनुपर्छ भन्ने प्रमुख माग तत्कालीन नेकपा माओवादीले अगाडि ल्याएको हो । अहिले हामीले बोल्ने शासन र टकराइरहेका प्रमुख राजनीतिक मुद्दाहरू तत्कालीन माओवादीले नै उठाएका हुन् । यी मुद्दाहरूलाई सबै राजनीतिक पार्टीहरूले स्वीकार गरी सकेका छन् । पहिलो संविधानसभाले संविधान दिन नसकेपछि २०७० साल मंसिर ४ गते पुनः नेपालमा संविधानसभाको निर्वाचन भयो । विगतका काम कार्यवाही कसले कति भूमिका खेले, कसले कति गल्ती गरे, समग्र नेपाली जनताको संविधान लेखिन नसक्नुमा कुन पार्टी नेताको कति गल्ती छ, भन्ने कुरा अतित साक्षी छ । नेपालको अब कोरिने इतिहासले सावित गर्ला नै । तर दोेस्रो संविधानसभाको निर्वाचन गर्नुभन्दा अगाडि पहिलो संविधानसभाले अनुमोदन गर्नैपर्ने भन्ने सबैको प्रतिबद्धता छ र नमिलेका विषयहरू पुनः संवैधानिक समितिको सहमतिमा मस्यौदा तयार गर्ने भन्ने नै हो । राष्ट्रका जनताको साझा समस्या र उठेका मुद्दा सबै पार्टी, नेता, विचारहरूको साझा नै हुनुपर्छ । पहिलो संविधानसभाबाट संविधान लेखिन नसक्नुमा धेरथोर सबै राजनीतिक पार्टी, नेता र सरोकारवालाहरूको आ–आफ्नो हैसियतबाट कमी कमजोरीको जिम्मेवारी वहन गर्नैपर्छ । “पानीमाथिको ओभानो”, “दूधको साक्षी बिरालो हुन कोही पनि पाउँदैन” । अबका दिनमा नेपालको कुनै पनि पार्टीहरूले अगाडि भने जस्तो उखान अनुसार नेपाली जनताको बीचमा पुगेर एकले अर्कालाई दोष थोपर्ने र आफू चाँहि चोखो बन्ने कोसिस गरे भने कुनै मानेमा पनि छुट पाउने छैनन् ।
अहिलेको वर्तमान राजनीति दोस्रो संंविधानसभामा गरिएका भएका प्रवृत्ति दोहोरिन खोजिरहेका छन् । अब पनि खराब प्रवृत्तिले ठाउँ पायो भने नेपालको इतिहास संसारबाट नै मेटिने छ । न हामी नेपाली, न नेपाल कुनै रहने छैन । यहाँ नेपाली राजनीतिको मुख्य खराब प्रवृत्ति के हो भने व्यक्तिगत सत्ता र स्वार्थ प्राप्त गर्ने ठाउँमा देश र जनताप्रति गरेका प्रतिबद्धता बिर्सेर अगाडि जाने मूल कुरा अगाडि आउँछ । प्रकृतिको नियम अनुसार यस धर्तीमा भएका सबै चिजको विपरितार्थ शब्द छन् । त्यस्तै नेपाली राजनीतिमा पनि छ । नराम्रोको ठाउँमा राम्रो छ, विषको ठाउँमा अमृत छ । यावत कुरा नेगेटिभ रुपमा मात्र हेर्नुहुँदैन । राजनीतिमा अहिले आएर सबैको भूमिका आ–आफ्नो ठाउँमा हुन्छ । मुख्य रुपमा एउटा पार्टी नेता, विचारले एक आपसमा उसको भूमिकाको अस्तित्वको मूल्याङ्कन गरेर सतय कुरा आत्मसाथ गर्न सक्नुपर्छ । सत्य र यथार्थ कुरा आफूले आफैबाट ढाँट्नु हुँदैन । सबैले जनता र देशको अहित हुने कुरालाई नकार्न र हित हुने कुरालाई स्वीकार्न सबैको साझा सोच हुनुपर्छ । यसो गर्न सके नेपालमा जनताको जन संविधान अवश्य लेखिन्छ ।
nidhiratna@hotmail.com

Posted in: पहिलो लेख