सामाजिक सद्भाव हाम्रो गौरव – पहिलो लेख

नरपति पाण्डे
मान्छे विवेक र चिन्तनद्वारा चल्दछ । विवेक पु¥याउने क्षमता र चिन्तनको स्तर उसको घर, समाज र देशको राजनीतिक संस्कारले निर्धारण गरेको हुन्छ । जङ्गली युगमा बलियाले निम्छराहरुलाई विवेक नभएकै कारणले बर्बर दमन गरेका थिए । दास बनाएका थिए । चरम दासत्व र शोषण थियो । त्यसको परिणाम विद्रोह र क्रान्तिले अविवेकी मानिसहरुलाई विवेक पु¥याउन उत्पीडितहरुले सबक दिएको समाज विकासको विज्ञानले व्याख्या गरेको पाइन्छ । समाजमा एकापसमा मेल, मित्रता, भाईबन्धुत्व र कुटुम्बको विकास भएर आज हामी अझ विकसित र सभ्य बन्ने निरन्तर उपायहरु खोजिरहेका छौं ।
समाजमा मानिसको विकास क्रम हु“दै आउ“दा विवेक नपु¥याए कै कारणले विभिन्न जातको नामाकरण भएको होला । प्रकृतिले मानव सृष्टि गर्दा एकजोडी नरनारी बाहेक सायदै अर्को थिएन । मानव आदिकालको विकासक्रमको खोजीनिती गर्ने मुर्धन्य–मुर्धन्य विज्ञहरुले सयौं जातिको एकैचोटी उत्पति भएको तथ्य–सत्य प्रमाणहरु अझै भेट्न सकेका छैनन् । र यो भेटिने पनि छैन ।
नेपालको मानव बसोवासको सामाजिक जीवनको ऐतिहासिक संस्कार सद्भावपूर्ण रहिआएको छ । कविला युग, दास युग, बर्बर अप्रजातान्त्रिक युगहरु मावनव सभ्यता र समृद्धि बिरुद्धका युग थिए भन्ने प्रमाणहरु नेपाली राजनीतिले राम्ररी बुझेको छ । शिक्षाको विकास नभएता पनि समाजमा मैत्रीपूर्ण भएर बा“च्न नेपालीहरुले हजारौं वर्ष पहिले सिकेका थिए । पाहुनापातहरुको स्वागत, ऐंचोपैंचोको प्रचलन, अर्मपर्म गरेर एकापसको काम पूरा गर्ने मेला–पर्वहरुमा सहभागी हुने, अºट्यारो पर्दा हारगुहार गरेर समाधान गर्ने , मरीमराउ हु“दा आत्मैदेखि स्वीकारेर सबै मलामी जाने, विवाहहरुमा सत्कारपूर्वक आमन्त्रण गरी जन्ती जाने जस्ता संस्कार संस्कृतिमा स्वतःस्फुर्त सहभागीताको प्रमाणले जातको आधारमा भेदभाव गरेको नेपाली समाजमा सायदै देखिएको छैन ।
एउटा कालखण्डको अविवेकी बाठाहरुले बनाएको वर्णश्रमले पु¥याएको क्षतिलाई हटाउन नेपाली राजनीति निरन्तर लागि रहेको छ । प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र, मानवअधिकार र समान सहभागिताको लागि निरन्तर नेपाली समाज गतिशील बनिरहेको समयमा जातिय आन्दोलन र संघर्षले किन बिब्ल्या“टो बाटो पक्रन खोज्दैछ । ? यो उत्पात नेपाली धरोहर र गौरवका लागि सर्वनास हुन जान्छ कि ? भन्ने मेरो जिज्ञासा हो ।
१०५ जाती भन्दा बढी जातीहरु मिलेर बसेको नेपाली विशिष्टतालाई किन भत्काउने प्रयत्न र प्रयास हु“दैछ ? इराकमा सिया र सुन्नी मुसलमान जातीहरुलाई मिलेर बस्न नदिने अन्तर्राष्ट्रिय मिचाहाहरुको मिचाइले ल्याएको परिणामबाट आज इराकको हालत के भएको छ ? हाम्रो त त्यस्तो जातिय हिंसाको कुनै सम्भावना नै छैन । किनभने परस्पर हामी बहुसा“स्कृतिक एकतामा बाच्न अभ्यस्त भै आएका छौं ।
दुई हजार अठ्सठ्ठी वर्षको नेपाली इतिहासमा नेपालमा कुनै एउटा जातले कुनै अर्को जातलाई घोक्रेठ्या“क पारेर मुण्डन गरेको पाइदैन । बरु गोपाल, महिषपाल, किरा“त, लिच्छवि, मल्ल, राणा र शाह जस्ता कुलघरानाका थरहरुले लामो–छोटो शासन गरेको प्रत्यक्ष इतिहास छ । भौतिक विकास जस्तोसुकै भए गरेतापनि समाज र समुदायमा साम्प्रदायिक भयको क्षण नेपाली समाजले कहिले भोग्नु परेको छैन । यो नै हाम्रो अतुलनीय धरोहर हो ।
शिक्षाको विकास नभएको समय परिस्थितिमा त सयौं जातजातिहरु बन्धुबान्धव र कुलकुटुम्ब भएर बस्न सकेका थियों भने अब शिक्षाले शिक्षित गरेका विज्ञान र प्रविधिले सम्पन्न बनाउ“दै गरेको हामी नेपालीहरु हाम्रो भूगोलको गौरवमा बा“च्न नसक्ने भएका छौं र ? पक्कै छैनौं । बरु कुटुम्बरी गर्न कुनै जातिय संकीर्णताले छेक्न छोडेको छ ।  कसैको षडयन्त्र सफल हुनलाई यस्तो विछृङ्खलता हुर्किदै पो छ कि ? हामीले हाम्रो चिन्तनधारालाई चिसो बनाएर चिन्तन गर्नु अनिवार्य भएको छ ।
हामी सबै जातजातीका पूर्खाहरुले हाम्रा लागि स्थापित गरिदिएका मानव मुल्य–मान्यता र संस्कारहरुलाई अझ समृद्ध बनाउ“दै जानु पर्ने हो कि धुजा–धुजा बनाउ“दै जानु पर्ने हो ? यो त सोच्नु प¥यो नि । विज्ञान र प्रविधिले विश्व समुदायलाई एउटै समाजमा रुपान्तरण गरिरहेको छ । मानिस नजान्दा नजान्दै अन्तराष्ट्रिय जाति भैसकेको छ । विश्वव्यापीकरणले देशका सिमानाहरुलाई रेखामा सीमित गरिसकेको छ । अन्तरदेशिय संस्कृति र संस्कार विकास हु“दै गएको छ । घरभित्रको कोठामा टेलिभिजन, इन्टरनेट, इमेल, रेडियो, अंग्रेजी भाषा र अंग्रेजी संस्कार संस्कृतिका प्रचलन टन्न उपयोग गर्दै जातिय सद्भावलाई उपेक्षा गर्नु कुनै पनि नेपालीहरुको सुकर्म होइन जस्तो मलाई लाग्छ ।
जातिय सद्भावको बिघटनले नेपाल कै बिघटन हुन सक्दछ । बहुभाषी, बहुसा“स्कृतिक र बहुजाती विशेषता भएर पनि आजसम्म एक ढिक्का नेपाली बनाइ राख्ने बन्धन खुलस्त सामाजिक सद्भाव, सहिष्णु र कृतज्ञताले गरेको छ । हाम्रा पुर्खाहरुले यहि दिएर गएका छन् । महान चिन्तक शङ्खधर साख्वा, समाज सुधारक गुरु फाल्गुनन्द, महावीर, बालगुरु षडानन र शान्तिका प्रवर्तक गौतम वुद्धले सद्भाव, प्रेम र सहिष्णुताहरु नै हस्तान्तरण गरेर जानु भएको छ ।
अब हाम्रो नेतृत्वले भावी पुस्तालाई के हस्तान्तरण गरेर जाने ? हिंसा, विभाजन, विद्वेष, असहिष्णु, विभेद, बेमेल, विग्रह, आतस अनि आतङ्क, र अस्थीरता ? कि बम बारुद, बन्दुक जस्ता घातक प्रवृतिहरु ? तर यो हुनै सक्दैन । हाम्रो जातिय एकताले यस्तो प्रवृति स्वीकार्दैन । सहअस्तित्वको लागि सबै जातजातीहरुको एकमना एकता नै कायम हुनेछ । हाम्रा राजनीति माग र चाहनाहरु पनि एकमना एकता तर्फ नै केन्द्रित हुनु पर्दछ । हाम्रो राजनीति नेतृत्व र हामी सबैले शान्ति, एकता, सहिष्णु, मेल, कृतज्ञता, न्याय, गति, कोमलता, सुन्दरता, कुटुम्बरी, सभ्यता र समृद्धि भावी पुस्तालाई हस्तान्तरण गरिदिनुपर्छ । र मात्र भावी पुस्ताले अहिलेको नेतृत्वलाई सम्मान प्रकट गर्नेछ । एउटै भूगोलभित्र विभिन्न जातजातिहरु सहिष्णुतापूर्वक निरन्तर अगाडि बढ्दै जानु नेपाली जातिको एकमात्र अमुल्य दौलत हो । यो लुटेर नेपालीलाई भीखमङ्गा बनाउने अन्तर्राष्ट्रिय षड्यन्त्रलाई परास्त गर्न फेरी एकपल्ट वीरगाथाको दायित्व आएको छ ।
विभिन्न स्वार्थवश उठेका बहश, तर्क र आन्दोलनले मुलुकको सम्पूर्ण क्षेत्र लठिभद्र भएको छ । सामाजिक न्यायको खा“चो बढ्न थालेको छ । विपन्न र गरिबहरु मर्न र बा“च्नको दोसा“धमा घचेटिएका छन् । असुरक्षा र मह¨ीले मुलुक नै पनपनिएको छ । मुल्यमा आधारित राजनीति र आपसी मेलमिलाप मुलुकले खोजेको छ । नेपाली विशिष्टता विरुद्घ कुनै पनि निर्णय भैहाल्यो भने दुई हजार अठ्सठ्ठी वर्षलाई समाप्त पार्ने महाभुल हुनेछ । र त्यो भुल सच्चिने अवस्थामा फर्किने छैन । शान्ति स्थापना गरेर समृद्ध नेपाल बनाउन भएको राजनीतिक परिवर्तनको चाहनालाई अन्यत्र कतै नमोड्नु नै नेपालको हीत हुनेछ । आज सडकमा देखिएको विषाक्त रोगहरुलाई सबै पक्षहरुले त्याग्नु पर्दछ ।

Posted in: पहिलो लेख