बिराएका नेता हराएका जनता र थला परेको शान्ति प्रकि्रया - पहिलो लेख

डा्. टिकाराम पोखरेल
अहिले नेपालको राजनीति इतिहासकै सबैभन्दा जटिल मोडमा छ । कोतपर्वका बारेमा पढेकाहरु धेरैले तर्क गर्लान्- इतिहासमा कोतपर्वजस्ता ठूला घटना त भएका छन् भने अहिले के भएको छ र तर कुरा त्यस्तो होइन विगतमा जतिसुकै ठूला घटना घटेका भए तापनि घटनापश्चात् तत्कालै देशले निश्चित एउटा दिशा लिइहाल्थ्यो तर वर्तमान नेपालको राजनीति लामो समयदेखि दीशाविहीन अवस्थामा छ । बाटो हराएको अवस्थाबाट राजनीति गुजि्ररहेको छ । अन्यौल र अनिश्चितता वर्तमानको पर्याय बनेर देखापरेको छ ।
जनआन्दोलन २०६२÷६३ बाट नेपालमा राजतन्त्रको अन्त्य भएको घटनालाई अत्यन्तै चामत्कारिक उपलब्धिका रुपमा बुझ्ने गरिएको छ तर राजतन्त्रको अन्त्यसँगै घोÈणु गरिएको गण्ँतन्त्र भने अहिले पनि अन्यौलग्रस्त छ । न त नेपालको गण्ँतन्त्रको कुनै स्पष्ट स्वरुप निर्धारण्ँ गर्न सकिएको छ न त यो बुि´ने गरी परिभािÈत नै हुन सकेको छ । स्पष्ट परिभाÈा र स्वरुप निर्धारण्ँ नगरिएको हुँदा नेपालको गण्ँतन्त्रका िवÈयमा सबैका आ-आफ्ना बु´ाइ व्याख्या तर्क र विश्लेÈण्ँहरु छन् ।
गण्ँतन्त्रको परिभाÈा र स्वरुपलाई व्यवस्थित गर्ने महत्वपूण्र्ँ ठाउँ भनेको संविधान हो । तर संविधान निर्माण्ँको कामले गति लिन सकेको छैन । शान्ति प्रकि्रयाका यावत् कामहरु थाती राखेर दलहरु सत्ताखेतीमा मात्र ध्यानकेन्द्रीत गरिरहेका छन् । एकपछि अर्को गर्दै दलहरुबाटै नियतवश उब्जाइएका समस्याहरुले गर्दा शान्ति प्रकि्रयामाथि अवरोध सृजना भएको छ । समस्या समस्यामा होइन समस्या स्वयम् दलहरुमा छ भन्ने कुरा दलहरुले बिसे्रका छन् । जनताले आदेश दिएको दुई वÈ्रको समयमा संविधान बनेन । थपिएको समयमा पनि बनेन । अब दोस्रो पटक थपिएको समय पनि पर्याप्त भएसम्म संविधान निर्माण्ँको काम अलिकति पनि अगाडि बढ्दैन अनि जब पर् यो राति तब बुढी ताती भने´ैँ समय घड्किन लागेपछि चाहिँ नेताहरु संसारमै नभएका जिम्मेवार´ैँ देखिन संविधानसभाको म्याद थप्ने र विवादित बुँदाहरु सुल्´ाउने कसरत गर्दछन् । पटक-पटकका यो बनावटी कसरत हेर्दा अब वाक्कदिक्क लाग्न थालिसकेको छ । यस्ता बनावटी गतिविधिहरुले गर्दा देश दिशविहीन बनिरहेको छ हामी आमजनता मूकदर्शक भएका छौँ ।
आखिर किन देश दिशाविहीन बनिरहेको छ त यसमा सबैभन्दा बढी जिम्मेवार को अनि कसले के-के जिम्मेवारी पूरा गर्न नसकेका कारण्ँ यो स्थिति आइरहेको छ त भन्ने कुरा विश्लेÈण्ँ गर्नु जरुरी छ । अहले देश दिशाहीन बन्नुको पहिलो जिम्मेवारी राजनीतिक दल र तिनका प्रमुख नेताहरुले नै लिनुपर्दछ । हरेक विकसित परिस्थितिको जस-अपजसको पहिलो भागिदार नेतृत्व नै हुने गर्दछ । देश दलहरुको नेतृत्वमा छ । तर अहिले दलका नेताहरुले देशको समस्या समाधानका लागि सबल सÔम र सशक्त नेतृत्व दिन सकेका छैनन् । दलका नेताहरु जङ्गलको बीचमा बाटो बिराएका यात्रीजस्ता भएका छन् । बाटो बिराएपछि सही बाटो खोजेर बाहिर निस्कनुपर्ने हो । तर सबै मिलेर जङ्गलभित्रबाट बाहिर निस्कने बाटो खोज्नुको सट्टा बाटो बिराउनुको दोÈ एकअर्कालाई थोपरेर दलहरु ´गडा गर्दै जङ्गलभित्रै हराइरहेका छन् ।
दलहरुका यस्ता गतिविधिहरुमा खबरदारी गर्ने दायित्व नागरिक समाजको हो । तर नागरिक समाजका प्रतिनिधि भनिएकाहरु यतिबेला एउटा-एउटा दलका प्रवक्ताजस्ता भएका छन् । दिउँसो नागरिक समाज बेलुका पार्टीका कार्यकर्ता र अनि बेलाबेलामा पत्रपत्रिकाका स्तम्भहरुमा उपदेशक भएर बहुरुपी चरित्र देखाउनु नागरिक समाजका अगुवा श्रीपेचधारीहरुको आजकलको दिनचर्या हो । त्यसैले तिनीहरुबाट पनि समाजले कुनै ठूलो आशा राख्न छोडिसकेका छ । कुनैबेला साना घटनामा पनि ठूलो स्वर निकाल्ने ती नागरिक समाजका अगुवा नामधारीहरु आजकल पनि कहिलेकाहीँँ दलहरुलाई सहमतिमा आउन उपदेश दिन्छन् र आफूहरु चाहिँ ´गडा गर्छन् । यसरी अरुलाई जे अति दिन्छन् त्यही कुरा गरेर आफू उदाहरण्ँयोग्य बन्न सक्दैनन् र आफैँ उपहासको पात्र बन्छन् ।
दलहरुका दलगत स्वार्थ र व्यक्तिगत महत्वाकांÔाका कारण्ँ शान्ति प्रकि्रयाले गति लिन सकेको छैन । न त संविधान निर्माण्ँका सवालमा नै कुनै आशालाग्दो प्रगति हुन सकेको छ । पूण्र्ँ शान्तिको स्थापना र संविधान बन्नका लागि गन्तव्य अ´ै धेरै बाँकी छ । तर यसको निरन्तरता दलहरुको नारामा मात्र सीमित बन्न पुगेको छ । शान्ति र संविधान अहिले थलिएको छ थलिएको शान्ति र संविधानको यात्रालाई उपचार गराई पुनः सकि्रय हुनुको साटो शान्ति र संविधानको अकालमा अन्त्यपछि उत्पन्न हुने विकसित परिस्थितिमा को चाहिँ अपुतालीको उत्तराधिकारी हुने भन्ने कसरतमा दलहरु लागिसकेको देखिन्छ । अहिले कामको सट्टा दलहरु पुङ न पुच्छरको औचित्यहीन तर्क खेतीतिर अल्मलिएका छन् । यसले राजनीति दिग्भ्रमित भैरहेको छ । जनताका हातमा निराशाका लड्डुहरु फेला परिरहेका छन् । सार्थक उपलब्धि अ´ै धेरै टाढा छ । तर यात्रा धेरै बाँकी छ ।
यसरी राजनीतिक दल र नागरिकसमाज भनाउँदाहरुले बाटो बिराएका बेला जनता स्वतःस्फूर्त जागरुक हुनुपर्ने हो । तर जनतासँग पनि यतिबेला निराशाका अभिव्यक्तिबाहेक केही छैन । हरेक िवÈयमा बिगि्रयो भत्कियो सकियो बर्बाद भयो भन्ने खालका निराशाजनक अभिव्यक्ति मात्र नागरिकहरुबाट सुनिन थालेको छ । यस्तो अन्यौलपूण्र्ँ घडीमा जागरुक भई दलहरुलाई खबरदारी गर्नुपर्ने जनता आफ्नै भीडमा आफैँ हराएर अस्तित्वविहीन भएका छन् । सकारात्मक सोच कसैमा पनि साचार हुन नसकिरहेको अवस्था छ ।
यतिबेला नेपाली जनता चेतनाशून्य र दायित्वविमुख छन् । हरेक युगमा बाँचेका जनता आफू बाँचेको युगको लागि मात्र बाँच्दैनन् । सृजनशील पुस्ताले आउँदो युग अर्थात् भविष्यका लागि पनि आधारको काम गर्दछ । सृजनशील युगका मानिसहरु भविष्यका लागि विचारका संवाहक बन्दछन् भविष्यका मार्गनिर्देशक हुन्छन् र हुनु पनि पर्दछ । आजको युगको बाँचेको पुस्ताले आउँदो पुस्ताका लागि समेत केही गर्नुपर्ने जिम्मेवारी छ । त्यसैले आजको मान्छे दायित्वविमुख बाँच्नु हुन्न । युगप्रति गर्नुपर्ने जिम्मेवारी हरेक युगमा बाँचेका व्यक्तिले पूरा गर्नै पर्दछ । त्यसैले यो देश दिशाहीन बनेको बेला जनता जाग्नै पर्दछ । अन्यथा भविष्यले हामीलाई धिक्कार्ने छ ।
अहिले देश निकासविहीन भए पनि निकासको बाटो हुँदै नभएको चाहिँ होइन । निकासको बाटो पहिल्याउन नसकेको अवस्था मात्र हो अ´ साँचो अर्थमा कसैले पनि निकास नचाहेको हो । त्यसैले अब आमजनताले बाटो बिराएका नेताको मात्र पछि लाग्ने होइन कि गलत बाटो हिँड्ने नेताहरुलाई खबरदारी गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । सही बाटो हिँड्न मार्गनिर्देश गर्नुपर्ने छ । विगतमा हामी नेपाली सधैँ नेताले चर्का भाÈण्ँ गर्नेबित्तिकै त्यसैमा हो मा हो मिलाउँदै ताली ठोक्नमा अभ्यस्त भयौँ । क्रान्तिकारी र परिवर्तनमुखी देखिन बुझ्दै नबु´ी नेताले गरेका गलत काममा पनि ताली बजायौँ । गलत नेतालाई सही बाटोमा ल्याउन स्वतःस्फूर्त चेतनाको अभियानमा हामी कहिल्यै पनि लागेनौँ । अहिले त ´न् नेताको गलत कि्रयाकलापमा खबरदारी गर्नुको सट्टा मूकदर्शक भएर निराशा व्यक्त गर्नु हाम्रो पहिचान बन्न लागेको छ । जनताको यही सो´ाेपनको फाइदा नेताहरुले उठाइरहेका छन् । त्यसैले यो अवस्थाबाट अगाडि बढ्न बेलैमा खबरदारीमा जुटौं । यो हाम्रो दायित्व हो । दायित्वविमुख कोही पनि नबसौं ।

Posted in: पहिलो लेख