संकटमा पुँजीवाद – दोस्रो लेख

लोकनारायण सुवेदी
आज विश्वमा सन् १९३० पछिको सबैभन्दा ठूलो आर्थिक सङ्कट उत्पन्न भएको छ । यो सङ्कट सोझै नव उदारवादी पु“जीवादी बाटोको स्वाभाविक परिण्ाँम मानिएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय पु“जी आज यो नव उदारवादको सञ्चालक बनेको छ । यो दीर्घ सङ्कटले वित्तीय पु“जीद्वारा सञ्चालित भूमण्डलीकरण्ँ अवहनीय बनेको प्रष्ट सङ्केत गर्दछ । नव उदारवादी अर्थव्यवस्था तथा त्यसको प्रभावका रुपमा सामुमा आइरहेकोे बढ्दो असमानता तथा बढ्दो बेरोजगारीका विरुद्ध विश्वभरि नै आज विरोधको आवाज उठिरहेको छ । विकसित पु“जीवादी देशहरुमा बढीभन्दा बढी सङख्यामा आÏना आजीविका तथा कल्याण्ँकरी व्यवस्थाहरुको लाभका विरुद्ध भइरहेका भयावह हमलाका विरोधमा निरन्तर जनता सडकमा उत्रिदै आएका छन् ।
यस दीर्घ सङ्कटको सन्दर्भमा अमेरिकाको नेतृत्वमा पश्चिमा साम्राज्यवादले यस सङ्कटको बोझ तेस्रो विश्वका देशहरुतर्फ मोड्ने कोशिस गरिरहेको छ र नाटोको माध्यमले पश्चिम एसिया तथा अन्य Ôेत्रहरुमा समेत आङ्खनो सैन्य हस्तÔेपका गतिविधि लगातार बढाइरहेको छ । अर्कोतर्फ ल्याटिन अमेरिकी देशहरुमा वामपन्थी सरकारहरुले देखाएका छन् कि विश्वमा नव उदारवादको विकल्प उपस्थित छ । बहुध्रुुुवीयताको पÔको पल्ला गरुङ्गो हु“दै गएको छ । Ôेत्रीय सहयोगको प्रवृत्ति बढिरहेको छ र खासगरी यो ल्याटिन अमेरिकामा बढेको देखिएको छ । साम्राज्यवादी वर्चस्वको प्रतिरोध गर्नु र नव उदारवादको विकल्प निर्माण्ँ गर्नु आज विश्वभरिकै बामपन्थी तथा प्रगतिशील शक्तिहरुका सामु मुख्य चुनौती बनेको छ ।
चार वर्È अघि २००७÷०८ बाट शुरु भएको विश्व आर्थिक सङ्कट, अन्धाधुन्ध ऋण्ँ दिने तथा सट्टेबाजी गर्नेे विनाशलीलाका माध्यमबाट वित्तीय संस्थाहरुले पैदा गरेका थिए । अमेरिका तथा युरोपका शासकहरुले करदाताहरुको पैसाबाट अर्बौ डलर झिकेर यो सङ्कट पैदा गर्ने ठूला कारोबारी तथा नीजी वित्तीय संस्थाहरुलाई बचाउन कोसिस गरे तर तिनलाई सङ्कटबाट उतार्नासाथ साम्राज्यवादी शक्तिहरुले खासगरी अमेरिका, जर्मनी, फ्रान्स, युनाइटेड किङ्गडमले कम खर्चका कदमहरु उठाउने तथा सार्वजनिक खर्चहरुमा कटौती गर्ने उपायका बारेमा जोडदार वकालत गर्न थाले जसले गर्दा सङ्कटको बोझ सर्वसाधारण्ँ बहुसङ्ख्यक जनतामाथि थोपर्ने काम भयो । यसरी त्यहा“ आज आम जनताका लागि बेरोजगारी छ, घरबाट विस्थापित हुने प्रक्रिया छ अनि समाज कल्याण्ँका प्रावधानको कटौती भएका छन् यसबाट सरकारी खजानाको मूल्यमा बैंकहरु तथा वित्तीय कम्पनीहरुलाई एकपटक पुनः ठूलो मुनाफा बटुल्ने मौका मिलिरहेको छ ।
संयुक्त राष्ट्र संघद्वारा २०११ को डिसेम्बर महिनामा जारी गरिएको दस्तावेज ः विश्व आर्थिक परिस्थिति तथा सम्भावना २०१२ (वल्र्ड इकोनोमिक सिचुएसन एन्ड प्रोस्पेक्टस–२०१२) मा विश्व अर्थव्यवस्थाको वृद्धि दरको २०१० को ४ प्रतिशतभन्दा मन्द भएर २०११ मा २.८ प्रतिश रहने उल्लेख गरेको छ र मन्दीको अर्को एउटा चक्र आउने खतराको चेतावनी पनि दिइएको छ । त्यस प्रतिवेदनले प्रष्ट बताउ“छ कि अमेरिका, युरोप तथा जापानको विकसित अर्थव्यवस्था मिलेर २०१२ मा १.३ प्रतिशत मात्र आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न गइरहेका छन् ।
युरोपको बढ्दो ऋण्ँ सङ्कटले युरोपेली युनियनललाई विखण्डनमा लैजान सक्ने स्थिति सृजना भएको छ । यो ऋण्ँ सङ्कट एकातिर मन्दी तथा त्यसले गर्दा सरकारहरुको कम हु“दै गएको राजस्व तथा अर्कोतर्फ सरकारी खजानाबाट निगमीय कम्पनी तथा बैंकहरुलाई बेल आउट प्याकेज सहायता दिने योगको परिण्ाँम हो । निगमीय ऋण्ँलाई सम्प्रमु (शासकीय) ऋण्ँमा परिण्ँत गरिएको छ । २००७ देखि विकसित देशहरुको सार्वजनिक ऋण्ँ, तिनको सकल घरेलु उत्पादन (जीडीपी)को अनुपातमा तीव्र गतिले बढिरहेको छ । यसको सबैभन्दा ठूलो मार ग्रीसमा परेको छ तर यसो हु“दाह“ुदै पनि ग्रीसको ऋण्ँकै पुनर्गठन गर्ने गरिएको छ । अनि उसको आर्थिक पुनर्बहालीका लागि मद्दत गर्ने गरिएको छ । युरोपेली युनियन–अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राकोÈ गठबन्धनले ग्रीस सरकारमाथि ऋण्ँको बदलामा खर्च कटौती र कम खर्च गर्ने जस्ता कडा सर्तहरु थोपरेको छ । त्यसले ग्रीसको मन्दीलाई अझ गहिरो बनाएको छ र उसको ऋण्ँ समस्यालाई अझ चर्को तुल्याइदिएको छ । अहिले पनि ग्रीसले आङ्खना ऋण्ँ भुक्तानी सम्बन्धी वचनबद्धता पूरा गर्न विफल हुने आशङ्का बढिरहेको छ । यदि त्यसो भयो भने विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय बैंकहरु र वित्तीय बजारमा पनि यसको गम्भीर असर पर्नेछ ।
ग्रीस बाहेकका अन्य युरोपेली देशहरुले पनि गम्भीर ऋण्ँ सङ्कटको मार झेलिरहेका छन् । सारा युरोपमा सम्प्रभु ऋण्ँ सङ्कटको जवाफमा राजकोÈीय कम खर्चका कदमहरु उठाइएका छन् । उनीहरुले समस्याको समाधान खोज्नुका सट्टा समृद्धि तथा रोजगारीका सम्भावनालाई कमजोर तुल्याउने काम गरेका छन् । ऋण्ँसम्बन्धी भुक्तानीमा सरकारहरु विफल हुने तथा युरोको भविष्यलाई लिएर स्थिति सन्देहपूणर््ँ बनेको छ । अपवादस्वरुप ब्रिटेनलाई छोडेर, युरोपेली युनियनका देशहरुमा फ्रान्स तथा जर्मनीको आग्रहमा राजकोÈीय संघ सम्झौताका लागि स्वीकृति दिएको छ, जसले युरो–डलरमाथिको भरोसा पुनर्बहाली हुन सक्ने अपेÔा गरिएको छ । यसको अर्थ राष्ट्रिय राजकोÈीय नीतिहरुमाथि युरोपेली देशहरुले आङ्खनो सम्प्रभूता गुमाउनु हुन जानेछ । त्यहा“ बजेट घाटा तथा सार्वजनिक खर्चहरुमा ठूलो कटौती गरिनेछ । जसले गर्दा आर्थिक वृद्धि दर पुनः घट्ने र बेरोजगारी अझ बढ्न जाने निश्चित छ ।
गएको वर्È २०११ मा बेरोजगारीको दर विकसित देशहरुमा सरदर करिब ८.६ प्रतिशत रहेको थियो । अमेरिकामा बेरोजगारीको दर २००९ देखि नै नौ प्रतिशतभन्दा बढी रह“दै आएको हो । अन्तर्राष्ट्रिय श्रम सङ्गठनले गरेको अनुमान अनुसार २०११ को पहिलो त्रैमासिकसम्म विकसित संसारमा जति मानिस बेरोजगार थिए तिनमा झण्डै एक तिहाईले रोजगारीविहीन भएर बस्नुपरेको एक वर्Èभन्दा बढी समय गुज्रिसकेको थियो । यो झण्डै डेढ करोड मजदुरको कथा–व्यथा हो । विकसित देशहरुमा युवाहरुका बीच बेरोजगारीको दर २००८ मा रहेको १३ प्रतिशतबाट बढेर २०११ मा १८ प्रतिशतसम्म पुगेको थियो । आज सार्वजनिक र कल्याण्ँकारी खर्चमा जुन ठूलो कटौती गरि“दैछ त्यसबाट रोजगारीको स्थिति अझ खराब हुन जाने निश्चित छ ।
यतिबेला विकसित पु“जीवादी देशहरुमा सम्पन्नता र विपन्नताका बीचको अन्तर बितेको ३० वर्Èयता सबैभन्दा उच्च स्थानमा पुगेको छ । आर्थिक सहायता तथा विकास सङ्गठन (ओइसीडी)को प्रतिवेदनले बताएको छ कि यस सङ्गठनको Ôेत्रमा सबैभन्दा धनी देशका १० प्रतिशतको सरदर आय सबैभन्दा गरीब देशका १० प्रतिशतको तुलनामा गरीब नौ गुण्ाँ बढी भइसकेको छ । अमेरिकामा सबैभन्दा बढी एक प्रतिशतको कुल सम्पत्ति त्योभन्दा तलका ९० प्रतिशतको कूल सम्पदाभन्दा पनि बढी हुन्छ । आवासका बेलुन फुटेदेखि पछि अमेरिकीहरुबाट १० लाखभन्दा बढी मानिस बस्दै आएका आवास खोसिएका थिए । ती घरहरु ऋण्ँ दिने बैंकहरुले कब्जामा लिएका हुन् । २०१० मा मात्रै अमेरिकीहरुबाट १० लाखभन्दा बढी घर यसरी खोसिए । त्यसले गर्दा अमेरिकी मध्यम वर्गमाथि धेरै नराम्रो असर परेको देखिन्छ ।
पु“जीवादमा उपस्थित सङ्कटले आज जस्तो किसिमको अभिव्यक्ति आइरहेको छ त्यो १९३० को महामन्दीभन्दा पनि बढी व्यापक र तीव्र त छ“दैछ, त्यसले एकपटक पुनः जोडदार किसिमले पु“जीवादको गर्भमा अन्तरनिहित उत्पीडनकारी तथा शोÈण्ँकारी चरित्रलाई राम्रोस“ग उदाङ्ग पारिदिएको छ । यस सङ्कटले विश्व जनसङ्ख्याको विशाल बहुमतमाथि अझ बढी कठिनाइ थप्ने काम गरिरहेको छ । यो सङ्कटकोे बढ्दो स्तर र परिमाण्ँले के पनि सावित गरिरहेको छ भने साम्राज्यवादले उसको अस्तित्व र भूमिकामाथि पर्दा हाल्न जतिसुकै कोसिस गरे पनि मानवताविरोधी हमलामा उसले विश्व पु“जीवादको नेतृत्व र प्रतिनिधित्व नै गरिरहेको छ । यस प्रकार विश्व वर्चस्वको साम्राज्यवादको खोजी नै मानवतालाई आङ्खनो पूणर््ँ उत्थान, मुक्ति तथा प्रगतिबाट वञ्चित तुल्याउने वास्तविक स्रोत हो भन्ने कुराको पुनर्पुष्टि भइरहेको छ ।

Posted in: दोस्रो लेख