बिस्तारै परिवर्तन हुँदैछ एकल महिलालाई हेर्ने दृष्टिकोण - दोस्रो लेख

अाजली रम्तेल
ूश्रीमानको मृत्यु भएको थियो छिमेकी आफ्नो श्रीमानको किरिया बसेका थिए आफ्नो श्रीमानको किरिया अरुलाई लगाएको भन्दै समाजका केही जान्नेसुन्ने मानिसहरुले मैले छोएको पानी समेत खाएननू गहभरि आँसु पार्दै ´ापा चन्द्रगढीकी ३८ वÈर्ीया सङ्गीता घिमिरेले सुनाइन् आफ्नो पीडा ।
दस वÈ्रपहिले आफ्ना श्रीमानको काजकिरियामा बस्ने कोही नभएर छिमेकीले काजकिरिया गरिदिँदा समाजको घृणुले आफ्नो मनमा दिएको चोट भने अ´ै ताजै रहेको उनी बताउँछिन् ।
विवाह भएको १० वÈ्रछि श्रीमानको मृत्यु हुँदा सङ्गीताको काँधमा छोरा र छोरीको जिम्मेवारी पनि थियो । तर समाजले दिएको मानसिक यातनाका कारण्ँ उनले दुई वÈ्रम्म त घरबाहिर निस्कने हिम्मत पनि गर्न सकिनन् । कुनै धार्मिक वा सामाजिक कार्य गर्दा विधवा महिलाले देख्दा कुसाइत पर्छ भन्दै उनलाई कुनै पनि कार्यमा सहभागी हुन समाजले दिएन ।
ूसमाजले मलाई मानवताको आँखाले पनि हेरेनन् म समाजका हरेक चुनौतीलाई आत्मसात् गर्दै अगाडि बढिरहेू विगतका ती दिनहरु सम्´दै उनी भन्छिन् ूसमाजका गन्यमान्यको त्यो अपशब्द र अमानवीय व्यवहार देखेर भाग्यमा यस्तै रहेछ भनेर सहन्थे तर मनले परिवर्तन चाहन्थ्यो र समाजबाट निक्कै टाढा जान मन लाग्थ्यो ।ू
ू´न् नन्द र आमाजूले श्रीमानलाई िवÈ खुवाएर मारेको आरोप लगाउँदा मलाई सही नसक्नुहुन्थ्यो भित्रभित्रै अत्यधिक रुन्थेँ मनलाई शान्त पार्न म धेरै कोशिस गर्थे तर के गर्नु म विवश थिएँ उनीहरुको वचन सुनेर बस्नू त्यतिबेलाको पीडा सम्´दै उनले उनले ।
सेतो कपडा र रङविहीन जीवन देखेर आफ्नै सन्तान पनि तसर्िएको देखेपछि भने उनले आफ्नो पहिरन परिवर्तन गर्ने जमर्को गरिन् र सफल पनि भइन् अहिले उनलाई देख्दा उनी पनि एकल महिला हुन् भन्ने लाग्दैन ।
यस्तै सानै उमेरमा बिवाह अनि छिट्टै नै एकल हुनुपरेको पीडालाई अ´ै भुल्न सकेकी छैनन् इलामकी २९ वÈर्ीया जानुका कार्की दाहालले पनि । साथमा ६ वÈे्र छोरा छ श्रीमानको चिनो स्वरुप । मध्यमवर्गीय परिवारको आवश्यकता र बाध्यतालाई आत्मसात् गर्दै केही पैसा कमाइ स्वदेशमा सुखी जीवन जिउने सपना पूरा गर्न जानुकाका श्रीमान विदेश गएका थिए । तर तीन-चार महिनामा नै जन्डिस भई श्रीमान फर्केको एक महिनामै मृत्यु भएपछि सबै सपना चकनाचुर भए ।
त्यसपछि आत्महत्या गर्नेसमेत सोच आए पनि छोराको जिम्मेवारी सम्´ेर बाँचेको उनी बताउँछिन् । परिवार र समाजले नकारात्मक दृष्टिले नहेरेपनि समयमा आफूले पढ्न नसक्दा भोग्नुपरेको समस्यालाई भने मनन् गर्दै भन्छिन् ूछोराले भन्दा पनि छोरी मान्छेले पढ्न अत्यन्त जरुरी रहेछ । बाँच्ने कुनै आधार र साहारा नहुँदा आफ्नो िशÔाले नै मानिसलाई बाँच्ने हौसला र साहारा प्रदान गर्छ त्यसैले परिवारले महिलालाई शििÔत र आत्मनिर्भर बनाएर मात्र विवाह गरिदिनुपर्छ ।ू हाल उनी श्रीमानकै परिवारमा बस्छिन् ।
उनीजस्तै आफ्नो जीवनलाई आफ्नै दृढताका कारण्ँ परिवर्तन गर्न सफल भई समाजका अन्य एकल महिलालाई समेत एकजुट बनाएर जीवनलाई सफल तरिकाले जीउने कला सिकाइन् इलामकी दीपा आचार्य ढकालले । विवाह भएको १४ महिनामा नै स्रप डंसबाट श्रीमानको मृत्यु हुनपुगेपछि जीवन जीउने आससमेत मारिसकेकी थिइन् उनले पनि ।
माइती र घरका परिवारका सदस्य सबै नै पढेलेखेका भएर पनि होला उनलाई कसैले पनि उनको श्रीमानको मृत्युको कारण्ँ उनलाई ठहर् याएनन् । तर समाजमा सबैको एउटै सोच र दृष्टिकोण्ँ नहुने भएकाले होला समाजका एकाध व्यक्तिले उनलाई दोÈ नलगाएका हैनन् तर जब परिवार नै उनको साथमा थियो त समाजका अन्य मानिसले प्रत्यÔ कुरा काट्ने मौका भने पाएनन् ।
उनलाई पीडाको अवस्थाबाट बाहिर ल्याउनका लागि उनकी सासूले निकै सहयोग गरिन् । २०६३ सालमा उनी स्वयम् एकल महिला समूहमा आबद्ध भइन् र आफ्ना गाविसमा रहेका सम्पूण्र्ँ एकल महिलालाई एकजुट बनाइन् ।
तर समूह गठन गर्ने क्रममा उनको घरमा सासूबाहेक अन्य कोही पनि सहमत नभएपछि उनले घाँस काट्न जाने बहानामा घरबाट निस्केर समूह बनाएरै छाडिन् । जब उनको घरका अन्य सदस्यलाई यसबारे जानकारी भयो तब उनका बुढाससुराले ूपोथी बासेकोू समेत भने तर पनि उनले केही जवाफ नदिई आफ्नै गतिमा अगाडि बढिरहिन् ।
उनका ससुराले पनि ूके पाइन्छ समूहमा जाँदा ू भनेर समेत प्रश्न गरे । उनी अ´ै पनि त्यो Ôण्ँ सम्´ँदै भन्छिन्- ूमैले कहिले पनि ससुरालाई जवाफ फर्काएकी थिइन तर त्यो दिन म साथ गुमाएकी मान्छे त्यहाँ जाँदा साथ पाउँछु भनेँ । पछि बिस्तारै मैले गर्ने कामबारे प्रत्यÔ रुपमा देखिसकेपछि अहिले मेरा परिवारका सबैले मलाई सहयोग गर्न तत्परता देखाउनुहुन्छ यो नै मेरो सफलता हो ।ू
महिलाको िवÈयमा राज्य गम्भीर हुनसकेको छैन । एकल महिलालाई दिने भत्तामा समेत उमेरको हदबन्दी लगाई विभेद गर्ने कार्य राज्यको तर्फबाट भएको थियो । तर अहिले ६० वÈ्रको उमेर हदबन्दीको निण्र्ँय खारेज भएको छ जुन एकदमै स्वागत योग्य कदम हो भन्ने उनीहरुको प्रतिकि्रया छ ।
केही समयअघि सरकारले विधवा विवाहलाई प्रोत्साहित गर्ने उद्देश्यले रु ५० हजार दिन गरेको निण्र्ँय अत्यन्त निन्दनीय भएको भन्दै महिला अधिकारकर्मी तथा एकल महिलाका तर्फबाट नै विरोध भएपछि उक्त निर्णयखारेज गर्न सर्वोच्च अदालत बाध्य भयो ।
विवाहजस्तो अत्यन्त व्यक्तिगत निण्र्ँय र रुचिको िवÈयमा यसरी राज्यका तर्पुबाट रकमको लालचका कारण्ँ गलत नियतले एकल महिलालाई बिवाह गर्ने प्रवृत्ति बढ्ने भएकाले यसलाई प्रोत्साहित गरिनुहुँदैन ।
केही समयअघि यसै िवÈयमा अनुसन्धान गर्ने सजना महर्जनको भनाइ छ नेपालका महिलामा आर्थिक र सामाजिक समस्या बढी छ । आफ्नो श्रीमानको मृत्युपश्चात बाँकी जीवन कसरी जीउने भन्ने चिन्ताले उनीहरुलाई गाँज्ने गरेको छ ।
आफ्ना सन्तानको िशÔा र रहनसहनलाई नै लिएर बढी चिन्तित हुन्छन् उनीहरु । त्यसमाथि समाजले श्रीमानको मृत्युको कारण्ँसमेत आफैँलाई मानेर गर्ने व्यवहार ´न् कहालीलाग्दो हुन्छ । महर्जनको अनुसन्धानका आधारमा भन्ने हो भने एकल महिलामा मनोवैज्ञानिक समस्या पनि उत्तिनै देखिन्छ । भविष्यप्रतिको चिन्ता र डरले उनीहरु मनोवैज्ञानिकरुपमा समेत वििÔप्त बन्छन् ।
यस्ता महिलालाई सरकारले पनि रोजगारीमूलक तालिम तथा व्यवसायका लागि आर्थिक सहयोग गर्नुपर्ने देखिन्छ भने उनीहरुका सन्तानलाई निःशुल्क अध्ययन गर्ने वातावरण्ँ बनाइदिनुपर्ने महर्जनको धारणु छ ।
नेपालमा एकल महिलाका Ôेत्रमा कार्य गर्ने एकमात्र संस्थाका रुपमा देखिएको एकल महिला समूहको तथ्याङ्क अनुसार हाल नेपालमा ८४ हजार एकल महिला छन् । उक्त संस्थाको तथ्याङ्कअनुसार नेपालको सुदूरपश्चिमााचलमा सबैभन्दा बढी एकल महिला रहेका छन् । द्वन्द्व र एचआइभी÷एड्सका कारण्ँ पनि एकल हुने महिलाको सङ्ख्या उल्लेख्य छ ।
समूहको तथ्याङ्क अनुसार कुल एकल महिलाको ६७ प्रतिशत महिला २० देखि ३५ वÈ्र उमेर समूहका छन् । त्यो उमेरमा उनीहरु दुइदेखि पाँच सन्तानका आमा भइसकेका हुन्छन् ।
नेपालका करिब आधाजसो एकल महिलाले उच्च माध्यमिक तहसमेत उत्तीण्र्ँ गरेका छैनन् । जसको कारण्ँ उनीहरु आफ्नो सन्तानको िशÔादीÔाका साथै आर्थिक रुपमा समेत परिवारमै आश्रित हुनुपर्ने बाध्यता छ । एकल महिलालाई आर्थिक सहयोगभन्दा पनि उनीहरुको आर्थिक सशक्तिकरण्ँका लागि सरकारले विभिन्न कार्यक्रम ल्याइनुपर्छ ।
एकल महिलालाई आर्थिक र सामाजिक रुपमा अघि बढ्न र सुरिÔत भविष्य निर्माण्ँका लागि सर्वप्रथम त परिवार र सामाजले हेर्ने दृष्टिकोण्ँमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउनु जरुरी छ । जबसम्म एकल महिलाका परिवारले उनलाई अगाडि बढ्न सहयोग र हौसला प्रदान गर्दैन तबसम्म जतिसुकै सÔम भए पनि उनको प्रयास अधुरो नै रहने भएकाले पारिवारिक रुपमा एकल महिलालाई आत्मनिर्भर बनाउने र जनचेतना जगाउने किसिमका विभिन्न कार्यक्रम सरकारले ल्याउनु जरुरी छ । साभार

Posted in: दोस्रो लेख